Giải thưởng Hồ Chí Minh là giải thưởng cấp quốc gia của Việt Nam trao tặng cho những công trình nghiên cứu khoa học, kĩ thuật, những công trình giáo dục và văn học, nghệ thuật đặc biệt xuất sắc, có giá trị rất cao về khoa học, văn học, nghệ thuật, về nội dung tư tưởng, có tác dụng lớn phục vụ sự nghiệp cách mạng, có ảnh hưởng rộng lớn và lâu dài trong đời sống nhân dân, góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển nền kinh tế quốc dân, khoa học, kĩ thuật, văn học, nghệ thuật; đã được công bố hoặc sử dụng từ ngày thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội tự hào có nhiều nhà khoa học, nhà thơ, nhà phê bình, lý luận văn học nổi tiếng - những người đã từng là giáo sư, cán bộ khoa học, sinh viên có thời gian công tác và học tập tại Trường kể từ những ngày đầu khai mở nền móng của ngành sư phạm và nền đại học Việt Nam - được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh. Trong bài này, chúng tôi xin giới thiệu vắn tắt tên công trình, cụm công trình của các tác giả đạt Giải thưởng. Các bài chi tiết hơn sẽ tiếp tục được giới thiệu ở các bài tiếp theo.
Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I (1996) của các nhà khoa học đã từng học tập, công tác ở Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
1. Giáo sư Đặng Thai Mai
Cụm công trình gồm tác phẩm: Nghiên cứu văn học Việt Nam và Văn học thế giới (1945-1984).
2. Giáo sư Lê Văn Thiêm
Cụm công trình về nghiên cứu cơ bản của toán học lý thuyết và những bài toán về ứng dụng (1960 - 1970).
3. Giáo sư Cao Xuân Huy
Công trình Tư tưởng phương Đông (1950-1960-1970) NXB văn học, 1995.
4. Giáo sư Trần Văn Giàu
Toàn bộ công trình về Lịch sử Việt Nam gồm 5 bộ, 18 tập (1956-1957).
5. Giáo sư Nguyễn Xiển
Cụm công trình gồm Đặc điểm khí hậu miền Bắc Việt Nam và Tập bản đồ khí hậu miền Bắc Việt Nam (1968).
6. Giáo sư Đinh Gia Khánh
Cụm công trình gồm bốn tác phẩm nghiên cứu về văn học dân gian
và văn hóa dân gian Việt Nam (các năm 1972, 1989, 1993, 1995).
7. Giáo sư Cao Huy Đỉnh
Các tác phẩm: Tìm hiểu thần thoại Ấn Độ (1964); Người anh hùng làng Gióng (1969);
Tìm hiểu tiến trình văn học dân gian Việt Nam (1974).
8. Giáo sư Hoàng Tụy
Các công trình thuộc lĩnh vực tối ưu hóa, nổi bật là hai công trình:
Giải tích tối ưu toàn cục và quy hoạch D.C và ứng dụng (những năm 1960).
9. Giáo sư Đào Văn Tiến
Tập hợp các công trình điều tra cơ bản động vật học ở Việt Nam (1957 - 1980).
10. Giáo sư Nguyễn Văn Hiệu
Nghiên cứu về các hạt sơ cấp (tính đối xứng, cấu tạo và sự tương tác
của các hạt sơ cấp và các chuẩn hạt trong chất rắn) năm 1960 - 1965.
Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt II (2000) của các nhà khoa học đã từng học tập, công tác ở Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
11. Giáo sư Đào Duy Anh
Cụm công trình lịch sử và văn hóa Việt Nam: Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến thế kỷ XIX;
Lịch sử cổ đại Việt Nam; Việt Nam văn hóa sử cương; Đất nước Việt Nam qua các đời.
12. Giáo sư Trần Đức Thảo
Công trình Tìm cội nguồn ngôn ngữ và ý thức.
13. Giáo sư Phạm Huy Thông
Cụm công trình Khảo cổ học Việt Nam: Trống Đông Sơn ở Việt Nam (phần mở đầu);
Hang Con Moong;Hùng vương dựng nước (bốn bài đề dẫn).
14. Giáo sư Hà Văn Tấn
Công trình Theo dấu các văn hóa cổ.
15. Giáo sư. TS. Nguyễn Đình Tứ
Cụm công trình nghiên cứu tương tác của các hạt cơ bản
và hạt nhân ở năng lượng cao và phát hiện phản hạt hyperonsigma âm.
16. Giáo sư. TSKH. Nguyễn Văn Đạo
Công trình Dao động phi tuyến của các hệ động lực.
Giải thưởng Hồ Chí Minh của các nhà khoa học, nhà thơ, nhà phê bình văn học đã từng giảng dạy tại Ban Đại học Văn khoa - tiền thân trực tiếp của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
17. Giáo sư Nguyễn Văn Huyên
Công trình Góp phần nghiên cứu văn hóa Việt Nam (2 tập).
18. Học giả: Trần Văn Giáp
Công trình Tìm hiểu kho sách Hán Nôm (2 tập).
19. Nhà phê bình, lý luận Hoài Thanh
Các tác phẩm: Phê bình tiểu luận (3 tập), Nói chuyện thơ kháng chiến, Thi nhân Việt Nam.
20. Nhà thơ Xuân Diệu
Các tác phẩm thơ: Ngọn quốc kỳ (1945); Trường ca (1945); Riêng chung (1961);
Mũi Cà Mau - Cầm tay (1962); Một khối hồng (1964); Hai đợt sóng (1967);
Tôi giàu đôi mắt (1970); Hồn tôi đôi cánh (1976);
Các nhà thơ cổ điển Việt Nam (phê bình - tiểu luận, 2 tập, 1981).
21. Nhà thơ Huy Cận
Các tác phẩm thơ: Trời mỗi ngày lại sáng (1958); Đất nở hoa (1960);
Bài thơ cuộc đời (1963); Hai bàn tay em (1967); Cô gái Mèo (1972);
Chiến trường gần chiến trường xa (1973); Ngày hằng sống ngày hắng thơ (1975);
Ngôi nhà giữa nắng (1978); Hạt lại gieo (1984).
Nguyễn Anh
Tham khảo:
- Lịch sử Đảng bộ Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Nxb. ĐHSP, 2006.
Theo Bản tin Đại học Sư phạm Hà Nội, số 1+2/2011, tr.31-34.