Trường Đại học Sư phạm Hà Nội được thành lập ngày 11 tháng 10 năm 1951 theo Nghị định 276 của Bộ Quốc gia Giáo dục. Nhiệm vụ của trường là đào tạo đội ngũ giáo viên chất lượng cao đáp ứng các yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hội nhập quốc tế, đóng vai trò là trường sư phạm trọng điểm trong cả nước. Hiện nay, trường có hơn 1035 cán bộ, viên chức trong đó có 648 giảng viên, với hơn 40% có trình độ Tiến sĩ và Tiến sĩ khoa học. Trải qua chặng đường hơn 70 năm xây dựng, phát triển và cống hiến với những thành tích nổi bật, Trường ĐHSPHN đã vinh dự được Đảng và Nhà nước, Bộ GD&ĐT tặng thưởng nhiều danh hiệu và phần thưởng cao quý: 02 Huân chương Hồ Chí Minh (2001, 2011), 02 Huân chương Độc lập hạng Nhất (1996, 2016), Huân chương Độc lập hạng Nhì (1986), Huân chương Kháng chiến hạng Ba (1973), 02 Huân chương Lao động hạng Nhất (1981, 2021), Huân chương Lao động hạng Nhì (1962), Huân chương Lao động hạng Ba (1961), Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới (2004), Cờ thi đua của Chính phủ (2016, 2020), Cờ thi đua của Bộ GD&ĐT (2018). Nhiều khoa, phòng, ban, bộ môn, các nhà giáo, nhà nghiên cứu thuộc Trường ĐHSPHN được Nhà nước tặng thưởng các phần thưởng cao quý. Nhiều nhà giáo của Trường được trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động, được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước, các Giải thưởng Quốc tế.
Trường ĐHSP Hà Nội có quan hệ hợp tác với hơn 150 trường đại học và các tổ chức giáo dục thuộc 35 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó có nhiều trường nổi tiếng của Nga, Trung Quốc, Pháp, Nhật Bản, Đức, Australia, Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Bỉ…Trường có các chương trình liên kết đào tạo quốc tế từ Cử nhân đến Thạc sỹ, Tiến sỹ và trực tiếp tham gia nhiều dự án giáo dục lớn do quốc tế tài trợ. Trong những năm gần đây, hàng ngàn lượt cán bộ của trường đã đi trao đổi đào tạo, NCKH ở nước ngoài và hàng nghìn lượt các nhà khoa học, các chuyên gia, học sinh, sinh viên các nước đến công tác và học tập tại trường. Trường đã tham gia tổ chức tốt nhiều hoạt động quốc tế lớn như Olympic Vật lý quốc tế lần thứ 39, Đại hội TDTT sinh viên Đông Nam Á lần thứ 13, Olympic Hóa học quốc tế lần thứ 46, Olympic Sinh học quốc tế lần thứ 27, chủ trì tổ chức nhiều hội thảo quốc tế, trong đó có Hội thảo quốc tế Đổi mới sáng tạo trong dạy học và đào tạo giáo viên (ILITE).